سیلاژ محصولی تخمیری است که از نگهداری علوفه با رطوبت بالا در شرایط بی هوازی و اسیدی حاصل می شود. و يكي از مواد برای خوراک دام است كه به علت ارزان بودن استفاده زيادی در تغذيه دارا است. وقتي كه ذرت علوفه اي توسط ماشين آلات كشاورزي برداشت و خرد می شود توسط كاميون يا ساير وسایل نقلیه مرتبط گاوداری منتقل شده و بايد سريعاً سيلو گردد زيرا بر اثر نفوذ هوا فعاليت قارچي در آن شروع مي شود.

سیلاژ ذرت به دلیل داشتن کربوهیدرات بالا، کیفیت بالاتری نسبت به بقیه انواع سیلاژ دارد و معمولاً دام، ذرت سیلو شده را با رغبت بیشتری می خورد. در حقیقت سیلو ذرت به عنوان جیره اصلی در تغذیه دام های مختلف به کار می رود. در این بخش قرار است با کاربرد سیلو بسته بندی ذرت آشنا شده و هر آنچه به این موضوع مربوط است را بخوانید.

سیلاژ ذرت چیست؟

سیلاژ ذرت علوفه ای که در انگلیسی Maize silage نامیده می‌شود، یکی از باکیفیت ترین منابع تأمین خوراک دام برای انواع دام از قبیل گاو، گوساله، گاو شیری، گاو گوشتی، میش، گوسفند، شتر، شترمرغ و … به حساب می آید که باعث افزایش شیردهی دام و پرواری آن می‌شود و برای تأمین کمبود منابع غذایی دام استفاده می شود. سیلو ذرت علوفه ای دارای مقادیر بسیار بالای کربوهیدرات محلول بوده که آن را به عنوان غذایی فوق‌العاده برای گاو و افزایش شیردهی آن مطرح کرده است.  

مواد تشکیل دهنده سیلو ذرت

سیلاژ ذرت دارای مواد نشاسته‌دار و همچنین فیبر به صورت همزمان است. میزان ترکیب این دو در سیلو ذرت بسته به ژنتیک گیاه، میزان رشد و شرایط رشد می‌تواند متغیر باشد. همچنین در روند تولید سیلاژ ذرت باید توجه مخصوص و ویژه‌ای به میزان نیترات درون آن داشت. دلیل این موضوع آن است که به خاطر استفاده‌ی زیاد از کود نیتروژن، احتمال بالا بودن مقدار نیترات درون سیلو ذرت زیاد است. اگر این مقدار بیش از حد بالا باشد می‌تواند به سلامت دام آسیب رساند.

روند تهیه سیلاژ ذرت علوفه ای

تهیه سیلاژ دارای مراحل زیر است:

• کشت علوفه مناسب
• برداشت در زمان مناسب
• خرد کردن علوفه توسط چاپر
• تنظیم رطوبت
• انباشتن علوفه
• پوشاندن سیلو

تهیه سیلاژ در ماه های گرم سال صورت می گیرد. اولین مرحله تهیه سیلاژ ذرت برای خوراک دام، کشت علوفه ی مناسب است. تقریباً تمام گیاهان سبز را می توان سیلو کرد ولی باید دید با توجه به شرایط منطقه ای و آب و هوایی، نوع مصرف و صرفه اقتصادی کدام محصول کشت شود.

علوفه خیلی مرطوب برای سیلو شدن مناسب نیست زیرا باکتری های سیلو برای تکثیر و توسعه به آب نیاز دارند. در علوفه خیلی مرطوب فعالیت میکروبی بیشتر است و این برای سیلو شدن مناسب نیست. هر چه محصول پر آب تر باشد میزان فعالیت کل باکتری ها بیشتر شده که برای تقویت باکتری ها لازم است. به دلیل اینکه مقدار محدودی غذای ذخیره شده در ذرت وجود دارد باکتری های مفید با همه باکتری های غیر دیگر رقابت می‌کنند و اگر مقدار رطوبت از حد معین کمتر باشد مقدار باکتری ها کاهش می‌یابد. 10 درصد ماده خشک علوفه ذرت از مواد قندی تشکیل شده است و این باعث می‌شود علوفه ذرت مناسب ترین محصول برای تخمیر باشد.

معمولاً بعد از 6 هفته سیلاژ آماده شده و 2 ماه بعد از تهیه سیلاژ ذرت برای خوراک دام آماده می شود. بعد از این مدت به طور تقریبی تا 6 ماه می توان از سیلاژ بدون افت چشم گیر کیفیت استفاده کرد.

بهتر است عمليات خرد كردن علوفه ي ذرت در روز صورت گيرد؛ زيرا قند محلول علوفه در طول روز در بيشترين مقدار خود قرار دارد. بهترين اندازه جهت خرد كردن گياه، قطعات 1 تا 3 سانتي متري است. حمل علوفه ي خرد شده از مزرعه به سيلو بايستي بلافاصله صورت پذيرد و حتي المقدور عمليات پر كردن، كوبيدن و فشردن توده ي علوفه در طول همان روز انجام گيرد. سرعت فشردن مناسب توده ي علوفه بهترين نقش را دركيفيت سيلوي ذرت توليدي خواهد داشت. هدف از فشردن علوفه سيلو خارج كردن هر چه بيشتر هواي موجود در لابه لاي قطعات علوفه است؛ زيرا اكسيژن موجود در سيلو طبق فرمول شيميايي  زير باعث اكسيداسيون مواد قندي موجود در علوفه و هدر رفتن آنها مي شود.

بلافاصله پس از پر كردن سيلو بايستي روي آن را با پوشش پلاستيكي محكمي كاملاً پوشاند و كليه ي مجاري نفوذ هوا را به دقت مسدود كرد. عدم دقت در اين عمليات موجب ورود اكسيژن به سيلو و عمل اكسيداسيون خواهد شد. در يك روش ساده عملي و ارزان قيمت مي توان پس از پوشاندن روي سيلو با پوشش پلاستيكي از تايرهاي كهنه ماشين آلات براي نگهداري و سنگين كردن آن بهره برد. حتي مي توان از كيسه هاي شن و بلوك هاي سيماني به اين منظور استفاده كرد. در موقع پر كردن سيلو مي توان براي بهبود كيفيت سيلوي توليدي بسته به شرايط از افزودني هاي متفاوتي استفاده كرد. امروزه در بسياري از نقاط دنيا از فرآورده هاي بيولوژيك به عنوان افزودني  سيلو استفاده مي شود.

تشخیص سیلاژ خوب

• رنگ سیلاژ خوب باید سبز زیتونی باشد
• رطوبت متوسط داشته باشد
• ظاهر سوخته نداشته باشد
• بوی اسید بوتیریک نداشته باشد
• اسید لاکیتک زیاد داشته باشد
• عاری از کپک زدگی باشد.

سیلاژ ذرت به راحتی تا 30 درصد یا نصف ماده خشک خوراک روزانه گاو شیری را تامین می کند و تهیه آن بسیار کم هزینه است.

در تولید سیلو ذرت، استاندارد‌های مختلفی در رابطه با میزان مواد مغذی وجود دارد. اما به صورت معمول، مقادیر زیر به عنوان استاندارد در کشورهای مختلف در نظر گرفته می‌شود. براساس این استانداردها می‌توان میزان کیفیت و تأثیر سیلاژ ذرت را بر افزایش شیردهی دام را نیز اندازه گرفت.

عامل	توضیح
pH	میزان بالاتر از ۴.۰ pH معمولا به دلیل مقدار بالای DM است. این مقدار بالا گاهی نیز نشان از آن دارد که سیلاژ ذرت علوفه ای در معرض مقدار بسیار زیاد هوا قرار گرفته است.
آمونیاک NA	مقدار بالای این عامل نتیجه‌ی میزان زیاد شکستن پروتئین‌ها است. به خاطر داشته باشید که سیلاژ ذرت دارای مقدار پایین پروتئین خام (در حدود ۸٪) است.
اسید لاکتیک	مقدار بالای غلظت اسید لاکتیک نشان از آن دارد که سیلاژ به درستی نگه‌داری شده است. اگر مقدار اسید لاکتیک پایین باشد، به ما نشان می‌دهد که فرآیند تخمیر به درستی صورت نگرفته و دلیل این موضوع می‌تواند DM بالا و یا به صورت جدی در معرض هوا قرار گرفتن باشد.
استیک اسید	مقدار غلظت بالای استیک اسید معمولا نشان می‌دهد که سیلاژ بسیار مرطوب بوده و یا بسته‌بندی نامناسی داشته است. اما با این حال مقدار بالای استیک اسید همیشه نشان‌دهنده‌ی نگه‌داری نامناسب سیلاژ نیست و این موضوع باید با دقت مورد توجه قرار گیرد.

امروزه در سراسر جهان و کشور ایران مصرف سیلاژ ذرت علوفه ای به صورت بسته بندی شده برای خوراک دام است. برای کاربرد مقرون به صرفه، باید به خوبی استفاده‌ آن را مدیریت کرد. علوفه ذرت را می توان تحت خاکورزی سنتی ، یا تحت خاک ورزی حفاظتی تولید کرد. تنها به این صورت است که می‌توان هزینه‌ها و هدررفت سیلو ذرت را کاهش داد. یکی از مهم‌ترین موارد در رابطه با سیلاژ ذرت علوفه ای آن است که باید آن را از هوا دور نگه داشت. به همین دلیل است که بلافاصله بعد از کشت آن را به صورا بسته بندی در آورده و تنها در زمان مصرف آن را از حالت بسته ‌بندی و نگه‌داری شده خارج می کنند. اگر این کار صورت نگیرد سیلو ذرت به سرعت می‌تواند در هوای آزاد خراب شده و از بین برود.

اهمیت استفاده از سیلاژ بسته بندی شده ذرت

بسته بندی کردن علوفه (سیلاژ) برای اولین بار در سال ۱۹۸۰ انجام شد و در همان سال های اولیه مورد استقبال مصرف کننده گان قرار گرفت. در سال های اخیر سیلو کردن علوفه های مختلف یکی از رایج ترین روش ها در مراکز پرورش دام به منظور تامین خوراک دام بوده است. در این مدت پیشرفت زیادی در دامداری های صنعتی کشور و همچنین شیوه های ذخیره سازی علوفه ایجاد شده است. این پیشرفت به منظور تولید بیشتر، سریعتر و راحت تر بوده که سبب به راه افتادن استفاده از سیلاژهای بسته بندی شده در گذر زمان را به همراه داشته است. علوفه های همچون یونجه و ذرت علوفه ای از رطوبت بالایی برخوردار هستند. این رطوبت نسبتا بالا سبب می شود این علوفه ها در مقابل میکروب های بی هوازی و هوازی آسیب پذیر باشند. به طور کلی نقش حیاتی سیلاژ بسته بندی در تولید سیلاژ، جلوگیری از این آسیب ها و گرفتاری ها و مهمتر از آن کنترل روند تخمیر است. پس سیلاژ بسته بندی مسیری است به طرف تامین، حفظ ماده خشک، جلوگیری از فساد، ارتقا دادن روند تخمیر، درجه هضم بیشتر و در نهایت تولید شیر و گوشت بیشتر و همچنین بهبود باروری.

پس اگر بخواهیم از مزایای کاربرد سیلو ذرت برای خوراک دام نام ببریم به شرح زیر است:

1. افت نداشتن تناژ ذرت علوفه‌ای بسته‌بندی شده؛ وکیوم ذرت علوفه‌ای، مانع از عبور نور خورشید و خارج شدن شیرابه شده و پرس کامل آن نیز مانع از ماندن هوا در ذرت علوفه‌ای و درنتیجه مانع فساد و هدر رفتن آن می‌شود.
2. بهداشتی بودن ذرت علوفه‌ای بسته‌بندی؛ ذرت علوفه‌ای بعد از برداشت مستقیما وارد دستگاه بسته بندی ذرت علوفه‌ای شده و به وسیله دستگاه، پرس و بسته‌بندی می‌گردد که در این عملیات دیگر نیازی به استفاده از ماشین‌آلات سنگین برای پرس کردن ذرت علوفه‌ای نیست و در نتیجه آلودگی به وسیله چرخ‌ها وارد سیلوی ذرت علوفه‌ای نمی‌شود.
3. با توجه به پرس کاملی که بر ذرت علوفه‌ای اعمال شده و به وجود آمدن شرایط ایده‌آل سیلو، یعنی همان شرایط بی‌هوازی سیلاژ ذرت علوفه‌ای کاملا سالم مانده و چون ذرت علوفه‌ای کپک و قارچ نمی‌زند دیگر با مشکلات تفکیک ذرت علوفه‌ای کپک و قارچ زده از ذرت علوفه‌ای سالم روبرو نیستیم.
4. در ذرت علوفه‌ای بسته‌بندی، شیرابه، عصاره و مواد مغذی در بسته‌های ذرت علوفه‌ای باقی می‌ماند.
5. ذرت علوفه‌ای در دستگاه به طور کامل و با قدرت 150 اتمسفر پرس می‌شود و تمامی ذرت علوفه‌ای مصرف می‌شود.
6. سیلاژ حاصل از تخمیر ذرت علوفه‌ای بسته بندی سیلاژی یکنواخت است و تمامی نقاط ذرت علوفه‌ای داخل بسته‌ها یکسان تخمیر می‌شوند.
7. در هر گوشه از دامداری و در دما و شرایط آب و هوایی مختلف، می‌توان ذرت علوفه‌ای بسته بندی را نگهداری کرد.
8. ذرت علوفه‌ای بسته‌بندی، بی نیاز از صرف هزینه برای احداث و راه اندازی سیلو و حتی انبار است.
9. ذرت علوفه‌ای بسته‌بندی به راحتی به هر مکانی  قابل جابجایی است.
10. سیلاژ ذرت علوفه ای بسته بندی شده کاملا بهداشتی است و این مهم ، یکی از عمده ترین محاسن آن می باشد ، زیرا در تمامی مراحل بسته بندی ذرت علوفه ای بهداشت رعایت می شود .

کاربرد سیلاژ ذرت در خوراک دام

سیلاژ ذرت بسته بندی شده در واقع همان علوفه ذرت بسته بندی شده برای خوراک دام است که از گیاهان با رطوبت بالا، طی مراحل تخمیر کنترل شده بدون استفاده از مواد شیمیایی و با بهره گیری از فرآیند منحصر به فرد بسته بندی با پلاستیکهای مخصوص تولید می گردد. در بسیاری از کشورها از جمله استرالیا، نیوزیلند، امریکای شمالی، هند و کشورهای اروپایی، سیلاژ ذرت به اصلی‌ترین غذای دام تبدیل شده است. سیلوی ذرت و ذرت خوشه ای که دارای مقدار کافی دانه باشد برای رشد و نمو شکمبه حیوانات جوان، گوساله و تلیسه یکی از بهترین غذاها هستند و می توانند از هفته چهارم یا پنجم بعد از تولد بصورت نامحدود در اختیار حیوان قرار گیرند. در جیره جوانه گاوها می توان به مقدار زیادی از مواد سیلو شده استفاده کرد. متوسط ارزش انرژی زایی ذرت سیلو شده برای تولید شیر معادل هفتاد و دو صدم واحد علوفه ای در کیلو ماده خشک است. چنانچه چنین سیلوی ذرتی به مقدار کافی در اختیار گاو شیری قرار گیرد (بدون علف و کنسانتره) به تنهایی قادر است احتیاجات روزانه دام را به انرژی نگهداری و انرژی تولید 12 لیتر شیر 4% چربی را تأمین کند.در حال حاضر استفاده از سیلوی ذرت در تغذیه دام پرواری بسیار متداول است. زیرا مصرف این غذا در دامپروریها موجب حذف سایر علوفه ها و غذاهای مکمل گران قیمت گردیده است.

بسته های سیلاژ ذرت علوفه ای برای خوراک دام به دو صورت زیر است:

خصوصیات سیلاژ ذرت علوفه بسته بندی شده در بسته های 30 کیلوگرمی:

عنوان	شرح
ابعاد بسته	سانتی متر  20 *40 *60
تخمیر علوفه	بدون مواد افزودنی به مدت 3 تا 4 هفته
رطوبت	%  65 – 60
نوع پرس شدن علوفه	بصورت عمودی و افقی به اندازه 80 اتمسفر
نوع بسته بندی و نوع پلاستیک	بسته بندی با پلاستیک 3 لایه از جنس فیلم پلی اتیلن
حمل و جابحایی	آسان
وضعیت غنی سازی	قابلیت غنی سازی با هر نوع غله و علوفه
مدت زمان ماندگاری	قابلیت نگهداری به مدت 1 سال بدون کاهش وزن و کپک زدگی

خصوصیات سیلاژ ذرت علوفه بسته بندی شده در بسته های 750 کیلوگرمی:

عنوان	شرح
ابعاد بسته	سانتی متر  120 *90 *90
تخمیر علوفه	بدون مواد افزودنی به مدت 3 تا 4 هفته
رطوبت	%  65 – 60
نوع پرس شدن علوفه	بصورت عمودی و افقی به اندازه 180 اتمسفر
نوع بسته بندی و نوع پلاستیک	بسته بندی با پلاستیک استرچ پنج لایه در 33 لایه مقاوم
وضعیت غنی سازی	قابلیت غنی سازی با هر نوع غله و علوفه
مدت زمان ماندگاری	قابلیت نگهداری به مدت 1 سال بدون کاهش وزن و کپک زدگی

استفاده از سیلاژ دام در بیست سال اخیر در نقاط مختلف دنیا همواره در حال افزایش بوده است که خود نشانه از اهمیت و مفید بودن این غذای دام است. با توجه به مخارج بالای راه اندازی سیلوهای سنتی و صنعتی، ضایعات بالای علوفه سیلوشده و خطرات ناشی از مصرف علوفه کپک زده در دام ها از جمله اسهال و سقط جنین، گرایش دامداران به مصرف علوفه های بسته بندی شده، بهداشتی و قابل نگهداری در هوای آزاد به مدت طولانی، بدون افت و خرابی بصورت روزافزونی در حال افزایش است. سیلاژ ذرت علوفه بسته بندی شده با ارزش غذایی بالاتر و بدون فساد، دارای ماده خشک مناسب، بدون افت پساب و بدون از دست رفتن ماده خشک، تخمیر مناسب بدون سوختگی و بدون مواد سمی و کپک زدگی اقتصادی ترین انتخاب برای بهره وری و سودآوری واحدهای دامداری به عنوان خوراک دام محسوب می شود.

حرف آخر

همان گونه که خواندید، یکی از مهم‌ترین منابع تأمین مواد غذایی مورد نیاز برای خوراک دام استفاده از انواع سیلاژ است. ذرت علوفه ای یکی از ارزشمندترین علوفه های دام ها است و هر جا که ذرت بتواند رشد کند از مناطق معتدل گرفته تا مناطق استوایی از آن برای خوراک دام استفاده می شود. در حال حاضر استفاده از بسته های علوفه (سیلاژ) در ۵۰ کشور دنیا انجام می شود و محبوبیت زیادی دارد زیرا که توانسته به دامداران کمک بسیاری کند تا آنها با هزینه نه چندان زیاد دام خود را به راحتی غذا بدهند.

رفرنس ها:

https://www.dairynz.co.nz/feed/supplements/maize-silage/

https://extension2.missouri.edu/g4590